Kadınlar - Kadınlar İcat Yapamaz!: Margaret E. Knight

Eda BAYRAKTAR

İcat dendiğinde hemen herkesin aklına çağ kapayıp açan büyük buluşlar gelir. Oysaki günlük yaşantımızda sıkça kullandığımız, hayatımızı ne kadar kolaylaştırdığını bile fark etmeyecek kadar aşina olduğumuz her şey bir mucidin ürünü. Tıpkı hemen her gün kullandığımız halde öyküsünü hiç merak etmediğimiz kâğıt torbalar gibi… Kâğıt torbanın seri üretilmesi için makine yapan kişi, ilk icadını henüz 12 yaşındayken yapan ve patent almak için hak ihlaline uğrayan bir kadın, Margaret E. Knight.

Knight, 1838 yılında Amerika’da yaşayan yoksul bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Daha erken çocukluk yıllarında tasarım gücü sayesinde yaşıtları tarafından imrenilen bir çocuktu. Kendi tasarladığı uçurtmaları uçuruyor, kendi yaptığı kızağa biniyordu. En sevdiği oyuncakları tamir aletleriydi. Knight, 1872’de Women’s Journal’a verdiği bir röportajda, çocukluğunu şöyle anlatıyor:

“Çocukken, kızların genellikle yaptığı şeyleri hiç umursamadım; oyuncak bebekler benim için hiçbir zaman çekiciliğe sahip olmadı. Anlamsız yüzlere sahip porselen parçalarının hissini göremiyordum: Tek istediğim bir çakı, bir jilet ve tahta parçalarıydı. Arkadaşlarım korkuyordu. Bana ‘erkek Fatma’ (tomboy girl) denirdi; ama bu beni çok etkilemedi. Bazen iç çekiyordum, çünkü diğer kızlar gibi değildim. Ama akıllıca davranarak bunu değiştiremeyeceğimi kabul ettim ve araçlarımdan daha fazla teselli bulmaya çalıştım. Hep kardeşlerim için bir şeyler yapıyordum; oyuncak diye bir şey istediler mi, hep 'Mattie bizim için yapacak' dediler. Uçurtmalarımla ünlüydüm ve kızaklarıma kasabadaki tüm erkekler gıpta ve hayranlıkla bakıyordu.”

Babasını 10’lu yaşlarının başında kaybetti. Bu sebeple, daha çocukken ortaokulu bırakıp annesi ve ağabeylerinin çalıştığı tekstil fabrikasında çalışmaya başladı. 12 yaşında dokuma tezgâhları arasında gözlemlediği dünyayla yaratıcılığını besleyen bu küçük kız çocuğu, günün birinde bir iş kazasına şahit oldu. Dokuma tezgâhındaki çelik uçlu dokuma mekiği düşerek bir işçinin yaralanmasına sebep olmuştu. Knight, bu durumun bir daha yaşanmaması için mekiklerin kapakla donatılmasını sağlayan bir güvenlik mekanizması tasarladı. Tasarlanan bu parça, kısa süre sonra dokuma tezgâhlarının standart donanımı içinde yer alıyordu. Knight, deneyimsizliği sebebiyle tasarımına patent alması gerektiğini bilmiyordu. Bu sebeple, hayat kurtaran ilk icadı onun adı olmadan yaşadı. Ancak Knight’ın tasarımları bununla sınırlı kalmadı. 1867 yılında, Columbia Paper Bag Company’de çalışmaya başladıktan sonra da gözlemlediği sorunlara çözüm aramaya devam etti.

O yıllarda kâğıt torbaların üretimi teker teker elde katlanıp uhulanarak yapıldığı için yavaştı. İnsan eliyle yapıldığı için üretim aşamasında hatadan kaynaklı zayiat çok oluyordu. Kâğıt torbalar, zarf şeklinde olduğu için hem dayanıksız hem de taşıması zordu. Knight, üretim sürecinin iyileştirilmesi için fabrikada çok uzun saatler geçiriyor, durmadan çalışıyordu. Nihayet kese kâğıdını kesip, katladıktan sonra yapıştırarak üretim sürecini otomatik hale getiren bir makine tasarladı. Böylece işgücünden tasarruf ediliyor, birim parça sayısı artıyor, seri üretim gerçekleştirilmiş oluyordu. Dikdörtgen tabanlı olarak üretilen yeni kese kâğıtları hem dayanıklı hem de kolay taşınabilir durumdaydı. İlk icadı için patent başvurusunda bulunmayan Knight, bu kez patent almak için kolları sıvadı.

Patent başvurusundan sonra verdiği uğraş hem Knight hem de kadınların hak mücadelesi tarihi için dikkatle incelenmesi gereken bir örnek olacaktı. Knight’ın tasarladığı makine için patent başvurusunda bulunan Charles Annan adındaki bir girişimci, makineyi kendi tasarladığını iddia ederek patent almıştı. Çünkü bir kadının, Knight’ın tasarladığı makinayı çizebilecek düzeyde mühendislik bilgisine sahip olması imkânsızdı.

Knight kendi tasarladığı makinenin patent hakkını almak için günde 100 $ harcayacağı ciddi bir hukuki mücadele vermek zorundaydı. İki yıllık emeğini gün gün gösteren tüm karmaşık çizimler, kalıplar, notlar ve kayıtlar mücadelesine ışık olacaktı. “Eğitimsiz bir kadının böyle karmaşık bir makine yapması imkânsız” tezi üzerinden savunma yapan Annan’ın avukatı, o eğitimsiz kadının kayıtlarına yenilecekti.

Gün sonunda Knight, kendi adına ABD patenti alan ilk kadın olarak tarihe geçti. Tarihe yazılan bu mücadele, aynı zamanda, Knight’ın patent ihlaline maruz kalan ilk kadın olma unvanını da beraberinde getiriyordu. 1914 yılında hayata gözlerini yumduğunda, otomobil motorunda iyileştirme, pencere kasası, ayakkabı tabanı kesme makinesi gibi pek çok alanda buluşla 90’dan fazla icat ve 27 patentin sahibiydi. Ancak, hepsinden değerlisi, kendisini örnek alan kadın tasarımcılara bıraktığı cesaret ve kararlılık mirası oldu.

Margaret E. Knight

www.boluobjektif.com'da yer alan köşe yazarlarının yazıları kendi görüşleridir. Yazdıkları köşe yazılarından dolayı www.boluobjektif.com sorumlu tutulamaz.

Eda BAYRAKTAR Diğer Yazıları